Monday, March 3, 2008





THE JOURNEY OFsMOKE IN iNDIAAND ITS IMPACTS



Shang Samte


VHAI Voluntary of Health Association of India in a paisa Feb,25,2008 ni'nTimes of India Page 11na ah tep-leh-muomt ungtang thu a solkal lam a pat a thusuo khat poupou a ki bawl chiang in khaudeu ahilouleh thudihte hangsan tah a suo dingin Minister honkhat min tuong sah in ngetna(appeal)bawl uhi.Viz.Pranab Mukharjee-External Affairs,Kamal Nath-Commerce Minister,Priyaranjan Dasmunshi-Parliamentary Affairs Minister,Jaipal Reddy-MoS ,DrAmbumani Ramadoss-Health Minister leh Oscar Fernandes-Planning and Policy Implemention Minister teng mintuomg in bawl uhi.

Tam Appeal in agenna ah Health Warning khautah/kichiantah ahilou chiang in mipi ten thei siamlou leh ngaisah lou in ngaudau uh chi hi. Tam in agen ut pen ahileh Zatep,Dummuom, muomthei chite in mihing hinkhuo ah siatna tutdan etsahna khatteitei tawh pia in hilei mipi ten a hoilou dan thei siam uh heh china ahi. Etsahna ding in Zatep tepin Cancer piangsah a,Dum muom-muomthei in kamsung ah Cancer natna piangsah hichimai lou in A lim tawh ahisihleh tuopa-tuonu jong hichi ta ki chi joleh kingai khawh panva chi ahi.

Igamah tep-leh-muom a siangthou sitset Innkuon simding chilei i khutjung in jong dawl leh kilawm hi. I pu i pakhang a pat in Tuibuh, Zabel,Dummuom,Dumphuol,Buh chite tawh khangkhia te i hi uhi.Tuoban ah tulai khangtha te lah ah Gutkha chi tuomtuom-Talab,Sikhar,Dilbagh leh adgg te, Khaini,Raja,Zarda,Zatep chite ki haa chiin mama hi.I pu I paten a tui buh dummuom te uh a taisan nuo un ei khangtha ten tuo te sang ahatjo hoiloujo te ah i luttou uhi.Tawpsan thei lei vang hoi mama ding dan ahi.Tulai in koima asiang thou sitset um sih ki chi leh juou ban a hi ding in gintat a huai hi. Tam tepleh muomthei te bang ma a i selou vangin i muomthei i Za tep a umlou chiangin i um ngim thei mawh sih uhi.Tam mai hilou in I damtheina jong nahpi in susie/kha a i sum leh pai jahna /zah dan tan pha jong subuai thei hi.Etsahna ding in- Tng 100 note(kawng kang khat) na nei khu na gilkial na dangtah nin singpi hai khat aheai bang a hiei khat lei na ding in pam maina sa a,tuosang in na gilkial na dangtah nathuoh ngap jaw hi.Hinanleh na Zatep/Muomthei ahing bei chiang in bailam tah in ki ngaituo kia sese lou in na sunen pai nmai hi. Dihna maw???

Indian Council of Medical Research te sui dan in Tep leh muom thei te jiah a natna khawh deu teng maimai jeen na in India ah kumteng in Tng.30000 Crore bang beipha hidan in suikhia uhi. Tamsum kiseng ahileh Tep leh muom thei te a ki pat a Khasana(revenue) kimu teng teng sang in a leli(4) in tamjaw chi uhi.Tuoban ah India ah zatep jiah maimai in kumteng in mihing million khat phial in kum 2010 tan ah shi law hi chi World Health Organisation (WHO) in genhi. Zatep jiah a piang khia natna lian deu thum -tt.Cancer,Coronary Artery Disease leh Chronic Obstructive Lung Dieseas te etkolna maimai India ah kumkhat in Tg.30800 Cr bangbei ding a hisap ahi. Tam Jatep Duommuom/muomthei jiah a India a misi khu AIDS,Lampi a tuohsia(Road Mishap),Zu leh khamthei ashi tengteng kigawm sangin tam jaw chiin Indian Medical Association(IMA) in gen hi.

India ah Tabacco Products a pat a Exise Tax kimukhia in Tax kimu khe tengteng lah a 3.7% vel maimai thawpha a,India a zakung pou teng lah a 15% vei maimai Ciger bawl na in kijang hi.Tuoban a Zatep tep ten Exise Tax kidawng khia azaa lah a 85 tp.85% velpe pha uhi chi pen Rs.5181/- from Rs.6031/- .Khovel ah China in zatep bawl tam lam ah khatna la a (39.6%) Aban ah India ahi(9.6%).1980 lai in India ah piching Pasal 40% leh Numei 3% in Zatep tep uhi.1999 in Pasal 29% leh Numei 2.5% in hing keniam vanglah hi. India ah Mizo ten Zatep haa tep pen hi.Pasal 59.4% leh Numei 22% in tep hi. Ban-ah Meghalaya ah pasal 55% leh Numei 6.7% in tep kia hi.Manipur ah Numei 12% in tep a Harayana leh Kashmir ah Pasal 40% in tep a, Punjab leh Maharastra ah a Pasal zatep tawmpen hi.14% leh 13.3%.Tulaitah a ki mudan in tep leh muomthei chiing te lah ah School naupang kum 23-17 kikal te kah a ki chill na sang mamahi.Ban ah tam naupangte leh a a tawm thei pen a hisap in 17.5% in thamkha/khoikah chiat uhi.

Ei Zomi sung ah Pasal 60% leh Numei 9%vel in Zatep tep ua,pasal 10%vel leh Numei 50%ding vel in Muomthei muom uhi.Anini a thua jong um nalai. Ei Zomi te sung ah Paihte numei ten in zatep ha tep pen ding a tuot ahi.Naupang khangdawng nalai te lah a jong tam i theilou kal in sang mama ding a hi.Tamnah Tulai akithang-Guthka chi tuomtuom TALAB-SHIKHAR-DILBAGH-RAJDHABAR-SUPARI te leh Raja,Golden Khaini,Ciger,zardaleh zaa ha bawl diah uhi.

Ei Singtang mite lah a ahileh Zatep tuibuh Dumuom chite pen ipu i pa khang a pata i na chiinsa uh dan a lah ahia,hoi apata ki laa a bang chi hun lai aki pan ahiei chi vangthei jou ahi ta sih hi.I Pu I Pa ten Zatep tuibuh Dummuom chite pen Dawi leh Kau thu jiah pou,Thousi thou vai thuoh nawp jawh na ding ahisih leh ki ngainatna,ki neelna suhlatna ding vel pou in ana jang uhi. Nidang lai in Tangval in Nungah a hel chiang in tuo a Nungah hel in hope a piah leh a tuibuh umta ah tuibuh a thui thei bang ding a ki tep a dim tahin a na thal piah jel hi.Tuibuh Umtaa nei ei Singtangmite mai a hiding in gintat a huai hi.I Zougam a ahingkipat dan thei hisih nanleh I gam-India a Meikhu khuolzin dan tam a neiy a bang a thei ahi.

1960 in Portugese Sumbawlten India ah Zanaa/ zate ahing polut uhi. Adil Shah of Bizapur in 1905 in Emperor Akbar leh a siamangte Buh/Hookah Suangmantam a ki jem a present a tuona kipat in India ah Buh/Hookah ahing kithang pan hi.Tuojou sawtlou in Emperor Jahangir in 1617 in Kani(opium)tep ahing kham hi.(Amapa ngeijong Kani tep mi ahi.) Tam ahileh India khangthu a ding a Anti Tabacco Law masapen hi ding a tuot ahi.1771 laiin igam a ki thangmama kha BERI tungtang thu khangthu achiamte khah in ana um tham tadaih hi.

1906 in Imperial Tobacco Company of India(ITC) in amasapen ding in Monghyr,Bihar ah Tobacco Factory ana lam ua,tuochiin 1912 in Indian Ciger Brand masa pen SCISSOR chi asiamkhia uhi.1948 in Sarder Bhopinder Singh Mann,Constitutinal Member khat in India in adanbupi a Article 14 na(Fundamental Rights) pansan a tam Tep leh muomthei silte lah khiat/kham ding chi ngaidan ana kumkha a hinanleh a Member pi ten ana lemsah pi sih uhi.Tuojou sawtlou-1975 in Cigerettee bawmte ah Health Warning (smoking isinjuriousto health) chituonsah pat ahihi. Ciger Company lian mama khat Malboro ngel ah lian deu in SMOKING KILLS chi a tuongsah veuvou uhi.Tumasanglai in Cigrettee bawmte a Zatep jiah a tuop kisia limtuon sah ding chithu agingkha a adang khat ah Lugu hawm lim tuongsah ding chipawl jong aumhi.

1990 in Public Building leh Air Conditioned transport te ah Zatep tep aki kham a 1999 in Railway Ministry in Station te a zatep/tobacco products himhim juah ding a kham a,tuop ban ah Kerela State Solkal in mipi ki punkhawmna munte a zatep tep in Constitutional Right to Life a kal/bawsia hi achi uhi. 2000 in CableTV te aTobacco Products himhim Advertise ding kham ahi.A kumkia 2001 in Tamil Nadu gam Solkal in Khaini,Supari,leh Gutkha te akhah(Ban)ua 2004 in mipi um khawm na,Naupang kumchinglou kung a juah khait,Sang inn/Siamsin na Inn te kim leh pam (100 meters)a juah leh tam toh kisah a Advertisement tengtenga khah/kham hi. 2005 in Health Ministry in Film te a Tobacco Products himhim suo(depict) ding a kham hi.Tamkum ma in Zatep jongsang ,ahaivawt,a kulmutvawt Indian Super Star King Khan a chi jojen uh Shah Rukh Khan in zatep tawp san tang chin mipi te thei dingin geen maleh azou zou tasih hi.Haasa pet ma vang ahi hi.(Pu Khan,ki deh haa vat sam ma e maw ki du tuntun mai akale!!!!!!)Tam ma banglou deu in Aminthang veve Rajnikanth in zatep khawlsan in Siang ngiat (Chewing Gum)ahai vawt hi.Tu hunin (Delhi ah) mipi umna munlah a Zatepna tep a na vang a siat a ahingki matkhah leh Tng.600 liau dingna hi.A tungin Tg.100 ahi a, koiman angaisah/nahsah lou jiah a khansah a aum ahi.

Tambang lawm a kibuaipi- Silhoi lah hi vawtlou pi tawpsan chiat in I maitam chiat uah nuachiin kia non mawngmawng lou haltum thei chiat in hilei bang a siatna lawmlawma um diei???I damtheina lah hoivan I sumbawm jong ataw vang non lou ding aaaaaaaaaaaa . Sangam Zounoute aw ki panmawng mawnglei laa??????Haa vang haa mama ahi achi uhi.Nep tah leh zawthaw bawl dingvang ahi sih.(Achi ve uah)....Shah Rukh Khan sang in Rajnikanth pahtat huaijaw nasaiii?? Etton tah jo.

Courtesy:The Times Of India,25Feb.2008,Page 11
The OutLook 5th Feb.2007 Issue Page42-46.





Meanings:



tt-tuote
adgg-A dangdang
tp-tuopen
tng –Teng/cheng





Read more...

My Blog List

  © Blogger template Newspaper by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP